La kvara ĉapitro                     APETITO FORIRAS DUM MANĜADO

Alveninto vizitinta unuafoje Nov-Jorkon povas sentime foriri el hotelo kaj profundiĝi en urbajn labirintojn. Perdi la vojon ĉi tie preskaŭ ne eblas, kvankam pluraj stratoj mirinde similas unu la alian. Sekreto estas facila. Plejparto de stratoj kaj avenuoj estas paralelaj kaj perpendiklaj. La Unua avenuo, la Dua avenuo, la Tria avenuo, Leksingtona (Lexington) avenuo, la Kvara avenuo, Parka avenuo (ĉi tie preferas loĝi riĉuloj), Madisona avenuo, la Kvina avenuo (ĉi tie situas multaj vendejoj) ktp. La Kvina avenuo dividas la urbon je du partoj: orienta kaj ŭesta. Ĉiujn avenuojn interkrucigas centoj da stratoj. Ĉiu avenuo havas iun propran econ: unu estas pli vasta ol la alia, super la Tria kaj la Sepa troviĝas la supergrunda fervojo, Parka avenuo havas meze gazonon, sur la Kvina avenuo situas “Empire State Building” kaj “Radio city”. Aspektoj de novjorkaj stratoj preskaŭ neniel distingiĝas kaj do eĉ longatempe loĝanta tie urbano malfacile diferencigas ilin. La lokan geometrion iom rompas zigzaga Broadway disiganta la urbon diagonale, kies longo superas kelkajn dekojn da kilometroj.

Ĉefe trafiko de aŭtoj kaj piedirantoj kompreneble okazas en vastaj avenuoj. Sub ili troviĝas nigraj kaj malsekaj, kiel karboŝaktoj, kvartrakaj tuneloj de metroo (subway). Super ili tondras la supergrunda fervojo (elevated railroad). Krom aŭtoj surstrate moviĝas malmodernaj duetaĝaj busoj kaj tramoj. Probable en Kievo, en kiu oni ĉesigis traman trafikon sur plej ĉefa strato, okazus granda miro pro sciigo, ke plej vigla novjorka avenuo Broadway havas traman trafikon. Grandan ĉagrenon kutime sentas iu persono bezonanta trai la urbon laŭlarĝe, kiu ĉi-cele prenas taksion. Aŭtomobilo moviĝanta laŭ iu strato baldaŭ trafas en longan trafikŝtopiĝon. Dume policanoj dispelas snufantan aŭtan gregon laŭ plilongaj avenuoj, en mallarĝaj malpuretaj stratoj grupiĝas indigna amaso da maltrankvilaj ŝoferoj, kies pasaĝeroj, malpacience elŝovas sin el fenestroj kaj poste sopire eklegas siajn ĵurnalojn.

Malfacile oni povas kredi, ke antaŭ sepdek jaroj en kruciĝejo inter la Kvina avenuo kaj la 42-a strato, kie dum kvin minutoj amasiĝas tiom da aŭtoj, kiom oni ne sukcesus kalkuli en tuta Pollando, staris ordinara ligna gastejo kun jena informo por preterveturantaj sinjoroj:

ONI MALPERMESAS ENLITIĜI EN BOTOJ;

ONI MALPERMESAS AL PLI OL SES GASTOJ DORMI EN UNU LITO.

Ni eliris el la hotelo por matenmanĝi kaj baldaŭ trafis la 42-an straton. Dum unuaj tagoj post nia alveno en Nov-Jorkon ni nepre trafis la 42-an straton.

En homamaso movanta nin aŭdiĝis fragmentoj de rapida novjorka parolado, malfacile komprenebla ne nur por moskva, sed ankaŭ por londona orelo. Ĉe fasadoj sidis knaboj-ciristoj tamburantaj per siaj brosoj laŭ fuŝe faritaj kestoj allogan melodion. Surstrataj fotistoj celis per siaj fotiloj “ Lejko” (Leica) preterirantojn, preferante gesinjorojn alvenintajn el provinco. Preminte ĉanon li aliras al la fotito kaj donas informfolion pri lia fotejo. Kontraŭ dudekkvin cendoj la fotito povas ricevi belan bildon prezentantan lin en kuriozaj pozoj.

Sub fulgokovritaj spanoj de ponto, en kies ombro brilis koto restinta post hieraŭa pluvo, staris viro kun oblikve surmetita ĉapelo kaj malbutonumita ĉemizo, kiu ion deklamis. Ĉirkaŭ li grupiĝis du dekoj da gapuloj. Li estis adepto de senatano Hjuo (Huey) Long, antaŭnelonge mortigita en Luiziano. Li parolis pri eksproprietigo. Iuj aŭskultantoj demandis lin. Li respondis. Ŝajnis, ke lia plej grava tasko estis ridigo de aŭskultantaro.

Apud li sur sunlumigitan trotuaron ekstaris korpulenta negrino el Sava Armeo kun surmetita malmoderna ĉapelo kaj uzdifektitaj ŝuoj. Ŝi eltiris el valizeto sonorileton kaj laŭte ektintis. La valizeton ŝi metis sur trotuaron ĉe siaj piedoj. Ĝisatendinte kelkajn aŭskultantojn de la adepto de la mortinta senatano, ŝi duonfermis la okulojn pro la suno kaj komencis ion krii frapante sian ampleksan buston. Ni foriris kaj ankoraŭ kelkan tempon klare aŭdis kriojn de la negrino en urba bruo.

Apud vesta vendejo trankvile marŝis viro. Sur liaj dorso kaj brusto pendis du afiŝoj kun jenaj vortoj: “Ĉi tie oni strikas”. Proksime same marŝis tien kaj reen ankoraŭ kelkaj strikantoj. Super granda vitrino de angula domo malgraŭ sunplena mateno lumis bluaj literoj “Cafe” (Kafejo). Ĝi estis vasta, sufiĉe lumigita kaj tre pura. Ĉe muroj troviĝis vitraj vendotabloj kun bonaspektaj, apetitaj manĝaĵoj. Maldekstre de eniro situis kasejo. Dekstre estis metala kesto kun eta tranĉita fendo kiel en iu ŝparmonujo. El la fendo elstaris pinto de blua kartona bileto. Ĉiuj enirantoj tiris la pinton. Samon faris ankaŭ ni.

Ektintis melodia frapo de sonorilo. Ni prenis biletojn kaj el la fendo aperis nova bileta pinto. Poste ni alkutimiĝis agi samkiel ceteraj novjorkanoj venintaj kafejon por rapide matenmaĝi. Ni prenis de aparta tablo po unu malpeza bruna pleto, metis sur ilin forkojn, kulerojn, tranĉilojn kaj paperajn buŝtukojn.

Ni estis vestitaj je pezaj paltoj kaj surmetitaj ĉapeloj do sentis sin iom maloportune. Ni proksimiĝis al dekstra rando de vitra vendotablo. Laŭ ĝia longo estis instalitaj tri vicoj de nikelkovritaj tubetoj destinitaj por pletoj kun manĝaĵoj, kiujn oni plenigis moviĝante plu. Interne de vendotablo troviĝis granda elektra forno.

En ĝi oni varmigis supojn, rostaĵojn, diversajn kolbasetojn, porkaĵojn, terpomon dispremitan, rostitan kaj kuiritan, globetojn de burĝona brasiko, ŝpinacon, karoton kaj plurajn aliajn garnaĵojn.

Bele aspektantaj kuiristoj kun blankaj ĉapoj kaj junaj vendistinoj kun rozaj kufoj elmetis sur vitran supraĵon telerojn kun manĝaĵoj kaj faris trueton per kompostilo en bileto konforme al kosto de ĉiu manĝaĵo. Plue kuŝis salatoj kaj legomaĵoj, diversaj almanĝaĵoj, fiŝoj en ĵeleo kaj majonezoj. Apude kuŝis pano, buterumitaj bulkoj kaj tradiciaj rondaj kukoj kun poma, fraga kaj ananasa farĉoj. Akireblaj estis same kafo kaj lakto. Ni antaŭenmoviĝis puŝante niajn pletojn. Sur dika tavolo de rabotita glacio kuŝis pladetoj kun kompotoj kaj glaciaĵoj, oranĝoj kaj duonoj de grapfruktoj, staris diversformaj glasoj kun sukoj. Obseda reklamo alkutimigis usonanojn trinki sukojn inter matena kaj taga manĝoj. Sukoj havas vitaminojn utilajn por sano de konsumantoj kaj sukvendo utilas por sukproduktantoj. Ni baldaŭ kutimiĝis ankaŭ al tio.Komence ni trinkis pulpan oranĝan sukon, poste diafanan verdan sukon de grapfrukto. Poste ni gustumis grapfrukton mem, sur kiun ni ŝutis sukeran sablon kaj manĝis ĝin per tekulero. Ĝia gusto samtempe similas citronon kaj oranĝon, sed enhavas pli da suko. Kaj fine iom timeme ni eltrinkis tomatan sukon aldonante pipron. Ĝi estis plej plezura kaj freŝiga. Ĝi pleje taŭgis por niaj sudruslandaj stomakoj. Sole ni ne alkutimiĝis en Usono manĝi melonon antaŭ tagmanĝo, kiu okupas gravan lokon en listo de lokaj almanĝaĵoj.

Meze de kafejo staris poluritaj lignaj tabloj kaj vestostangoj. Laŭdezire oni povas meti sian ĉapelon sur apartan breteton troviĝantan sub tablo. Sur tabloj staris boteletoj kun oleo, vinagro, tomata saŭso kaj ceteraj akraj spicoj. Ankaŭ estis sukera sablo en vitraj ujoj kun aperturoj en metala kloŝeto.

Pago pro manĝado en kafejo estas tute simpla. Lasante kafejon vi nepre aliros al kasisto kun via kompostita bileto kaj tie okazos kvitiĝo. Ankaŭ vi povas aĉeti cigaredojn kaj preni dentpurigilojn.

Funkciado de kafejo estas perfekte organizita, samkiel produktado de aŭtoj aŭ tajpiloj. Ankoraŭ pli perfekte funkcias aŭtomatejoj, kiuj faras procezon de nutrado virtuoza. En iliajn murojn oni instalis vitrajn ŝranketojn kun fendoj por moneroj “nickel” (kvincendo). Interne de ŝranketo troviĝas teleroj kun supo aŭ rostaĵo, glaso da suko aŭ kuko. Aĉetanto enigas kvincendon en fendon, apertas pordeton, prenas supon kaj portas ĝin al tablo por manĝi tie. Por lia ĉapelo sub tablo ankaŭ estas aparta breteto. Laŭbezone li enigas alian kvincendon por ricevi el krano mezuritan dozon da kafo kun lakto. Sed aŭtomatejoj ne estas sufiĉe ofte vizitataj en Usono. Ĉiam estas homplenaj ordinaraj restoracioj kun ne tre altaj prezoj, kiujn posedas grandaj trustoj.

Plej populara el tiuj estas “ Ĉajlds” (Childs), kiu iĝis en Usono sinonimo de malmultekosta kaj altkvalita nutrado. Pri persono, kiu nutras sin en Childs-restoracio, oni diras, ke lia semajna salajro egalas 30 dolarojn. Se vi troviĝas en ĉiu parto de Nov-Jorko do laŭdezire vi atingos saman restoracion perdinte ne pli ol dek minutojn. Tiea manĝaĵaro estas identa kiel en kafejoj aŭ en aŭtomatejoj, sed vi havas tamen iujn avantaĝojn: ekzemple vi rajtas demandi kelnerinon “Ĉu bonkvalita estas hodiaŭa bovidaĵo?” kaj ricevi respondon “ Jes, sinjoro”.

Ĝenerale Nov-Jorko mirindas pro tio, ke tie estas ĉio necesa. Vi povas renkonti homon de ĉiu nacio, aĉeti ĉiun manĝaĵon aŭ objekton: de brodita ukraina ĉemizo ĝis ĉina bastoneto kun osta maneto destinita por dorsogratado, de rusaj vodko kaj kaviaro ĝis ĉilia supo kaj ĉina nudelo. Ne ekzistas tiuj delikataĵoj, kiujn ne povus prezenti Nov-Jorko. Sed pro ĉio necesas pagi dolarojn. Sed ni volus rakonti pri plejmulto de usonanoj, kiuj kapablas pagi nur cendojn en Childs-restoracioj, kafejoj kaj aŭtomatejoj. Alivorte nin interesas ordinara civitano havanta dignajn laboron, salajron kaj vivkondiĉojn.

Ideala organizado en manĝejoj, alta kvalito de nutraĵoj, multnombraj manĝaĵoj, minimuma tempo necesa por manĝado estas tute aprobinda. Sed laŭ nia opinio ĉio ĉi nur bele aspektas kaj eble utilas por homsano, tamen aldonas neniun plezuron. Usonanoj kutimiĝis al tio. Ili manĝas tre rapide, perdinte dum manĝado neniun troan minuton. Ili nutras sin samkiel oni plenigas benzinujon.