La trideksesa ĉapitro
DIO DE FUŜAĴO
Fenestroj
de nia ĉambro rigardis bulvardon Holivudo. Sur unu angulo de la vojkruciĝo situis farmaciejo, sur la alia –
banko, post kiu vidiĝis nova konstruaĵo. Tutan ĝian fasadon okupis la elektraj literoj ”Makso Faktor” (Max Factor).
Antaŭ
multaj jaroj Makso Faktor, junulo en disŝiriĝinta pantalono, venis
Usonon el suda Rusio. Sen longatempa meditado Makso komencis
produkti ŝminkon kaj parfumon por teatroj. Baldaŭ
produktoj de sinjoro Faktor aperis en ĉiuj kvardek ok ŝtatoj de
Usono. De ĉiuj
flankoj al Makso ekfluis mono. Nuntempe Makso estas tre riĉa persono kaj
amas rakonti al vizitantoj historion de sia vivo. Kaj se hazarde vizitanto
venis el Elizavetgrado, Nikolajevo aŭ Ĥersono (NB. Eksaj ruslandaj
urboj, nun en Ukrainio), do, li povas esti certa, ke la feliĉa mastro
nepre donacas al li memore grandan vazon kun vizaĝa kremo aŭ kolekton
de artefaritaj okulharoj, pri kiuj esprimis pozitivajn recenzojn Marleno Ditriĥ
(Marlene Dietrich) kaj
Mariono Devis (Marion Davies). Antaŭnelonge Faktor solenis iun jubileon –aŭ
dudekjaran datrevenon de sia fruktodona agado sur la ŝminka kampo, aŭ
vican datrevenon de sia trafa veno al usona bordo. Invitiloj estis faritaj el
velena papero, luksa bristola kartono, altkvalita celofano kaj ŝtalaj
risortoj. Tiuj dikaj albumoj, kies bombasta stilo sciigis adresiton pri tio, ke
lin oni invitas, havis sur kovrilo grandliteran titolon “Invitilo”.
Sub niaj fenestroj dek ok horojn ĉiutage
kriis junaj gazetkolportistoj. Precipe elstaris unu akra kaj plensona voĉo.
Kun tiu voĉo ne eblas perei sur la tero. Ĝi, sendube, apartenis al
estonta milionulo. Ni eĉ iufoje elŝoviĝis el la fenestro, por
vidi tiun junan talentulon. Li staris sen kepo. Sur li estis “ĉiama” tola
pantalono kaj leda holivuda jaketo. Vendante gazetojn, la talentulo kriegis
tiel, ke ni preferus morti, por ne aŭskulti tiujn timigajn sonojn. Akiru
li sian milionon kiel eble plej baldaŭ kaj kvietiĝu! Sed post du
tagoj la estimata knabo kaj liaj kamaradoj-kolportistoj ekkriegis ankoraŭ
pli forte, ĉar iu sufiĉe konata kinoaktorino estis trovita morta en sia
aŭto, kaj ŝia enigma morto estis sensacio dum tutaj kvar aŭ kvin
tagoj. Hersta
(NB.Hears, William Randolph - usona eldonisto) ĵurnalo “Ekseminer” (Examiner) sole tion
publicis.
Tamen pli timiga, ol la bravaj
kolportistoj, estis milda virino, staranta konraŭe de niaj fenestroj. Sur ŝi
estis uniformo de Sav-Armeo (Salvation Army) – nigra kapoto kun larĝaj
rubandoj kunigitaj sub ŝia mentono. Tuj post matenkomenco ŝi starigis
trikruran stativon, kiu apogis pendantan, sur fera ĉeneto, sitelon
kovritan per krado, kaj ektintis per sonorilo. Ŝi kolektis por mizeruloj
okaze de Kristnasko kontribuojn, kiujn necesas meti en tiun hejman sitelon. Sed
senkoraj, okupintaj pri sia kinofuŝaĵo, holivudanoj neniel atentis la
virinon en la kapoto kaj monon ne donis. Ŝi ne tedis al piedirantoj, ne
petis ilin kontribui, ne kantis spiritajn kantojn. Ŝi agis per pli efika
rimedo – tintadis per sonorilo, malrapide, trankvile, senĉese, senfine. Dum
ĉiu tago ŝi nur unufoje interrompis sian agadon por manĝi
aliloke. Tamen ŝi tagmanĝis tre rapide, kaj nenien plu foriris ĝisvespere.
Iufoje ni deziris elkuri el la hotelo kaj fordoni al tiu terura persono tutan
nian ŝparmonon, por ke ŝi ĉesigu tintadon de sia sonorilo
frenezigantan nin. Sed nin haltigis penso pri tio, ke la virino plezure
ricevinta nian kontribuon, venos sur saman lokon ankoraŭ pli frue kaj
foriros ankoraŭ pli malfrue.
El ĉiuj reklamaj artifikoj,
kiujn ni vidis, el ĉiuj altrudrimedoj, memorigo kaj admono – la sonorilo ŝajne
estis plej konvinka kaj efika. Efektive, kial necesas peti, pruvi, persvadi?
Anstataŭ tio, necesas tintadi per la sonorilo tutan tagon, semajnon aŭ
jaron, tintadi ĝis tiam, kiam senforta, turmentita pro tintado, komencanta
haluciniĝi loĝanto fordonas siajn dek cendojn.
Post
kelkaj tagoj, niaj turmentoj preskaŭ malaperis. Ni komencis viziti
kinostudiojn, kiuj en Rusio nomiĝas kinofabrikoj. Ni frue lasis la hotelon
kaj revenis malfrue, do ni preskaŭ ne aŭdis la sonorilon. Sed aperis
nova enigmo. Ĉiufoje, kiam ni prenis la ŝlosilon de nia ĉambro
en la kontoro, servisto enmanigis alvenintajn leterojn kaj paperfoliojn
entenantajn nomojn de personoj telefonintaj al ni. Kaj ĉiufoje inter nomoj
de niaj amikoj kaj konatoj estis jena noto “Al s-roj Ilf kaj Petrov telefonis
kapitano Trefiljev”. Tio daŭris kelkajn tagojn. Poste notoj iĝis pli
detalaj. “Telefonis kapitano Trefiljev kaj petis komuniki al li tagon kaj horon
de rendevuo”. Entute, evidentiĝis, ke la kapitano estis aktiva, ĉar
en lasta noto li petis nin telefoni al li. Li loĝis en la sama hotelo, en
kiu loĝis ni.
Kelkajn tagojn ni observis kinostudiojn. Certe, ni
ne eniĝis teknikajn aferojn, ĉar tekniko vidiĝis ĉie mem. Samkiel
en ĉiuj usonaj entreprenoj, kiujn ni vidis (krom
fordaj ruliĝantaj stabloj, kie dominas febro), en holivudaj studioj oni
laboras ne tro haste, sed konvinke kaj lerte. Forestas agitiĝo,
taŭzitaj haroj, kreaj turmentoj, ŝvita entuziasmo. Forestas ĝemkrioj kaj histerioj. Ĉiu usona laboro
iomete similas cirkan spektaklon, - lertaj movoj, ĉar ĉio
estas anticipe pripensita, kurta ordono – kaj spektaklo estas realigita.
Mezkvante
filmon en Holivudo oni “elpafas” dum tri semajnoj. Se filmado daŭras pli ol tri semajnoj, tio
jam estas deficito, malprofito. Ekzistas esceptoj, kiuj havas usonan
karakteron. Fame konata dramisto Marko Kaneli (Marc Connelly) nun produktas
filmon laŭ sia glorinda spektaklo “Verdaj paŝtejoj” (Green
Pastures). Tiu interesa verkaĵo rakontas tion,
Antaŭ komenco de filmado ĉio
estas kolektita, ĝis lasta ŝnuro. Scenaro estas en ordo, geaktoroj
kaj pavilonoj estas pretaj. Kaj tiam “elpafado” de filmo daŭras rapide kaj
senĉese.
Marko Kaneli filmas en studio de
“Fratoj Ŭorner” (Warner Bros.), kiu ĉiujare, ni ne sukcesas nun
rememori ekzaktan kvanton, produktas okdek, cent aŭ cent dudek filmojn. Ĝi
estas grandega, perfekta fabriko de fuŝaĵoj. “Verdaj paŝtejoj” por entreprenemaj “Fratoj” estas ne ofta
evento, ĉar ĝi estas raraĵo, filmata laŭ bona literatura scenaro.
Oni diras, ke antaŭnelonge ĉi tie oni faris filmon dum ok tagoj kaj ĝi
estis ne malpli bona ol ceteraj filmoj de klaso “B” – neta, pura, kaj samtempe,
naŭza filmo.
Sur teritorio de la studio oni
konstruis realan urbon.
Ĝi estas plej stranga urbo
en la mondo. El tipa strato de eta usona urbo, kun garaĝo kaj butiko kun
kvincendaj varoj, ni eliris al venecia placo. Tuj post la Palaco de la Doĝoj
(The Palace of the Doges) ekvidiĝis rusa drinkejo, sur kies elpendaĵo
oni pentris samovaron kaj astrakanan ĉapon. Ĉiuj dekoracioj tre
similas la originalojn. Eĉ distance kelkajn paŝojn ne eblas
kredi, ke tiuj monumentaj enirejoj de katedraloj, karboŝaktoj, oceana
haveno, banka kontoro, Paragvaja vilaĝo, fervoja
stacio kun duono de pasaĝera vagono estas faritaj el malpezaj sekaj
tabuloj, farbita papero kaj gipso.
La stranga, fantoma urbo, laŭ
kiu ni paŝis, ŝanĝis ĉiuminute. Jarcentoj, popoloj,
kulturoj, ĉio miksiĝis neordinare kaj facile.
Ni eniris grandegan
duonobskuran pavilonon (stage set). Nun en ĝi oni nenion filmis, sed ankoraŭ nelonge ĉi tie
okazis granda festo de arto. Tion oni povas dedukti rigardante la plurkanonan
fregaton, kiu okupis la tutan spacon. Ĉirkaŭe kuŝis amaso da
armiloj – sabroj, graploj, oficiraj spadoj, hakiloj kaj alia pirata rekvizito. Ĉi
tie oni batalis neŝerce. La fregato estis farita tre bonkvalite, kaj se ĝi
reale estus tuta, sed ne nur ĝia duono, ĝi taŭgus por oceana
navigo, kaj kapto de negocaj ŝipoj pro gloro de grandaj korsaroj –“Fratoj Ŭorner”.
En la sekva pavilono ni ekvidis
lumigilojn kaj oritan dekoracion el “musketera filmonormo”. Fame konata
kinoaktoro Frederiko Marĉ (Fredric March) staris en kamizolo, ŝtrumpoj
kaj botetoj kun bukoj. Lia malbrila, tre bela vizaĝo estis lumigita
surfone de dekoracia ombro.
Nun en la pavilono oni ĝustigis
lumigitan lokon por la rolulo, kaj por ne tro lacigi la grandan aktoron, oni
venigis anstataŭanton. Post kiam ĉio estos en ordo, Marĉ estos
filmata.
En alia pavilono ni ekvidis
aktorinon Betio Devis (Bette Davis), kiun niaj spektantoj konas laŭ filmo “La Krimo de Marvino Blejk” (The Crime of Marvin Blake). Ŝi
sidis en brakseĝo kaj nelaŭte, sed kolere parolis, ke dum dek tagoj ŝi
ne havas liberan horon, por lavi siajn harojn. Mankas tempo! Necesas “elpafi” la
filmon.
-Mi devas filmiĝi ĉiutage,
- lace parolis ŝi, laŭkutime ridetante per sia brila kinematografia
rideto.
Atendante filmadon la aktorino
abomene, pli ĝuste – apatie, rigardis ien, kie paŝis apud filmilo
viro kun tre konata vizaĝo. Kie ni vidis tiun ĉi duaklasan aktoron? Ĉu
en filmo “Infanoŝtelistoj” (Kidnappers) kun mitraloj kaj
postkuroj? Aŭ en filmo “Amo de
Valtasaro” (The Love of Balthazar),
kun katapultoj, greka fajro kaj la vortoj “mene,
tekel, fares”?
Laŭ mieno de la aktoro, kiu
nun filmiĝis en cilindro (top hat) kaj frako (filmo similis tipon “ Etulo sur Brodvejo” (Child of Broadway), tuj vidiĝis,
ke laboro neniel lin entuziasmigas. Ĉio tedis kaj iĝis malagrabla.
La sama mieno estas tipa por ĉiu
pli-malpli pensanta holivudano. Ili malamas sian laboron, klare komprenante, ke
ili ludas ĉiun absurdon kaj senutilaĵon. Unu kinematografisto,
prezentante al ni la studion, en kiu li laboras, senmetafore mokis pri ĉiuj
filmadoj. Saĝaj personoj en Holivudo, kiuj estas multaj tie, simple ĝemas
pro humiligo de arto, kio okazas ĉi tie ĉiutage kaj ĉiuhore. Tamen
ili ne povas trovi alian laboron kaj foriri ien. Malbenas sian laboron
scenaristoj, reĝisoroj, aktoroj kaj eĉ teknikistoj. Nur mastroj de
Holivudo bonstatas. Por ili arto ne gravas, por ili gravas sole la kaso.
En plej ampleksa pavilono oni
filmis la scenon de balo sur ŝipo. Sur la scenejo amasiĝis kelkaj
centoj da statistoj. La podio por filmado estis perfekte lumigita. Holivudaj
studioj disponas grandegan kvanton de lumo – kaj ĝin oni ne ŝparas. Venis
paŭzo de filmado, kaj oni malpliigis lumigadon, kaj statistoj laciĝintaj
danci, disiris en duonobskurajn angulojn de la pavilono por ripozi kaj babili. Junulinoj
en maraj uniformoj, kun ordenoj kaj admiralaj epoletoj, tuj laŭte
ekmurmuris ion intiman, daman. Junuloj en blankaj maraj kiteloj, kun stultetaj
okuloj de kinematografiaj leŭtenantoj, promenadis laŭ la pavilono,
transirante kaŝantajn surplanke elektrajn kablojn.
Ho, tiuj mirindaj kinoleŭtenantoj!
Se dankema homaro iam subite ekdeziros fondi monumenton al dio de Fuŝaĵo,
do kinematografia leŭtenanto estas plej taŭga modelo por ĝi. Kiam
komence de filmo aperas la heroo en blanka kitelo kaj brave surmetita kaskedo,
tiam vi kvietanime povas lasi la kinejon. Nenio bonkora, saĝa kaj interesa
en filmo ne okazos. Tiu estas mem dio de Fuŝaĵo, gaja kaj
malplenkapa.
Kiam ni estis rigardantaj
dekoracion kaj statistojn, malantaŭe subite aŭdiĝis superba rusa
voĉo, efektive aristikrata.
-Ĉu, Kolĉjo, ni iros
hodiaŭ ien?
La alia voĉo de
staba-kapitana tembro respondis:
-Kaj kun kia mono, Kostĉjo,
ni iros?
Ni vigle turniĝis.
Malantaŭ ni staris du ĝentlemanoj
en frakoj. Bruna ŝminko kovris ties sufiĉe malfreŝajn vizaĝojn.
La staraj kolumoj devigis ilin fiere teni siajn kapojn, sed despero vidiĝis
en iliaj okuloj. Aĥ, kiel delonge Kolĉjo estis juna, kaj Kostĉjo
kun siaj faltoj aspektis kiel oldulo. Ili maljuniĝis ĉi tie, en
Holivudo, - du enmigrantoj, verŝajne venintaj el Vladivostoko. Tute ne
gaja estas prezentado de sennoma ŝipa ĝentlemano en danca filmo el
vivo de junaj idiotoj. Baldaŭ oni estingos lumon, kaj ili redonos siajn
frakojn kaj kolumojn en la lokan stokejon. Tutan vivon ili vizitis la stokejojn
kaj tio evidente daŭros ĝis morto.
Eksonis signalo, aperis
blindiginta lumo. La junulinoj, la leŭtenantoj kaj la ĝentlemanoj en
frakoj ekhastis al la scenejo.
Ni forlasis la studion kaj jam
post duonhoro malrapide aŭtis ene de aŭta amasiĝo al urbeto
Santa-Moniko (Santa Monica), por enspiri tie freŝan aeron de la oceano. La
granda ĉefurbo de kinematografio fiodoris per benzino kaj rostita ŝinko.
Junulinoj en serenaj flanelaj pantalonoj ageme iris laŭ trotuaroj. En
Holivudon venas junulinoj el la tuta mondo. Ĉi tie oni bezonas plej freŝan
materialon. Amasoj da ankoraŭ ne aperintaj steloj plenigas la urbon, belaj
junulinoj kun malagrablaj rigoraj okuloj. Ili deziras gloron – kaj por tio ili
estas pretaj fari ĉion. Probable nenie en la mondo grupiĝas samtempe
tiom da decidemaj kaj nesimpatiaj belulinoj.
Kinosteloj de ambaŭ seksoj
(en Usono viroj ankaŭ meritas tiun “titolon”) loĝas sur stratoj
direktitaj al la oceano. Tie ni trafis homon, kies profesio, probable, estas neimitebla.
Nur li prezentas jenan mirindan rimedon de lukrado. Li sidis sub strikta
ombrelego. Apude staris tia afiŝo:
“Vilaoj de kinosteloj estas ĉi tie. De 9 atm ĝis 5-30 ptm”. Li
estas ĉiĉerono montranta al turistoj vilaojn de kinosteloj elekstere.
Kompreneble lin oni internen ne venigas, kaj do ne eblas vidi Glorion Svenson
(Gloria Swanson) trinkantan matenan teon. Li montras domon, en kiu loĝas
Haroldo Lojd (Harold Lloyd) kaj alian domon de Greto
Garbo.
Kvankam la labortago estis en sia
kulmino, neniu engaĝis la ĉiĉeronon, kaj sur lia vizaĝo
vidiĝis nekaŝita abomeno al sia absurda profesio kaj al usona
kinematografio.
Iom pli malproksime ni ekvidis
junulon starantan tuj meze de la pavimo. Sur lia brusto pendis plakato: “Mi estas malsata. Donu al mi laboron”.
Al tiu viro ankaŭ neniu
aliris.
La oceano estis vasta,
seninterrompa vento blovis en bordon, kaj trankvila brueto de ondoj memorigis
tion, ke en la mondo ekzistas reala vivo kun sinceraj sentoj, kiujn ne necesas
mezuri per preciza kvanto de filmometroj, kiujn plenigas frap-dancoj, kisoj kaj
elpafoj.
Kiam ni eniris la vestiblon de
nia hotelo, renkonten al ni ekmoviĝis de sur divano potenca figuro. Apogante
sin per bastono, figuro alproksimiĝis al ni kaj laŭtvoĉe diris:
-Permesu prezenti min al vi. Kapitano
Trefiljev, eksa blankgvardiano (NB.Blanka gvardio batalinta kontraŭ Ruĝa
gvardio dum Civila milito en Rusio).
La kapitano havis grandan
ridetantan vizaĝon. Li afable rigardis nin per siaj porkaj okuloj kaj tuj
deklaris, ke jam delonge okupiĝas pri politika agado, - kvankam ni reale
nenion aŭdis pri la kapitano tiam, kiam li estis okupinta pri ĝi.
La kapitano kaptis niajn manojn,
sidigis nin sur la divanon kaj tuj, neperdante eĉ minuton, ekparolis. Li
sciigis nin pri tio, ke li veturigis la faman ordonon de Denikin al Kolĉak
(NB. Generalo kaj admiralo de Blanka gvardio), kiu subordigis la unuan al la dua.
Ni rememoris alian familian nomon kaj neniel reagis tre pitoreskan rakonton de
la kapitano pri tio, kiel li veturigis la ordonon ĉirkaŭ la mondo.
-Komprenu min, kiel mi rapide
veturis en ekspresoj! De trajno al ŝipo! De ŝipo al trajno! De trajno
denove al ŝipo! De ŝipo denove al trajno! Tra Eŭropo, Atlantiko,
Usono, Pacifiko, Japanio, Fora Oriento… Mi venis humida, kiel hundido, sed Kolĉak
jam forestas. Lin oni pafekzekutis! Nu, mi ekkuregis reen. De trajno al ŝipo,
de ŝipo al trajno, de trajno denove al ŝipo. Frapo! Ankoraŭ en
Usono oni informis min, ke Denikin forestas – li transdonis komandadon al
Vrangel. Diablo prenu! Mi reveturis al Parizo, sed jam tie Vrangel forestas. Nu,
mi post ioma meditado forlasis ilin kaj enmigris Usonon. Nun mi estas vojaĝanto
kaj lektoro.
La kapitano elpoŝigis dikan
cigaredujon kaj komencis regali rusajn cigaredojn kun ingoj.
-Mi mem ilin faras, - diris li, -
ingojn mi ricevas el Bulgario. Tiun usonan senutilaĵon mi eĉ en buŝon
ne enmetu. – Kaj tuj, sen iu transiro, diris: - Ĉu vi vidas mian haŭton
sur vizaĝo? Bonega haŭto, ĉu? Mirinde glata kaj rozkolora.
Samkiel de suĉporkido. Mi malkovros al vi unu sekreton. En la deksesa jaro
surfronte sub Kovelo eksplodo de obuso deŝiris tutan haŭton de mia
vizaĝo al la diabla patrino. Estis necese transloki haŭton de mia
postaĵo. Ĉu ĝi plaĉas al vi? Bonege? Medicina miraklo!
Mirinda haŭto! Tion mi al sinjorinoj ne diras, sed al vi, ĉar vi
estas verkistoj kaj psikologoj, mi rakontis. Sed vi al neniu diru, mi petas!
Poste li petis nin preni lian
bastonon.
-Ĉu bonege? Kaj? – ekscite
kriis li. –Dudek du funtoj da pura fero! Mi estis malsana kaj ne kapablis
sporti, do mi prenas la bastonon, por ke ne malfortiĝu muskolaro.
Dum adiaŭado li sciigis, ke
antaŭnelonge, antaŭ forveturo al Suda Ameriko, li bezonis plombi
samtempe sep dentojn.
-Absolute mankis tempo! Mi,
komprenu min, tiel multe kuris antaŭ forveturo, ke mi ekdormis en brakseĝo
de dentisto. Mi vekiĝis post unu horo – kaj kion vi opinias? – ĉiuj
sep dentoj havis novajn plombojn. Mi eĉ nenion sentis! Ĉu?
Kiam ni leviĝis laŭ ŝtuparo
al nia ĉambro, la kapitano laŭte kriis al ni elsube:
-Nur al sinjorinoj, bonvolu,
nenion diru!
Li samtempe demonstris al ni
siajn rozkolorajn vangojn kaj adiaŭe svingis sian dudekdufuntan bastonon.