La tridekkvina ĉapitro KVAR FILMONORMOJ
Estas timige elparoli, sed Holivudo (Hollywood), kies famo centfoje ĉirkaŭis
la tutan mondon, pri kiu dum dudek jaroj oni verkis pli librojn kaj artikolojn,
ol dum ducent jaroj oni verkis pri Ŝekspiro (Shakespeare), granda
Holivudo, sur kies ĉielo aperas kaj malaperas steloj milionfoje pli
rapide, ol pri ili sukcesas rakonti astronomoj, Holivudo, pri kiu revas centoj
miloj da junulinoj en ĉiuj lokoj de la terglobo, - tiu ĉi
Holivudo estas enua, diable enua. Kaj se unu oscedo en eta usona urbo daŭras
kelkajn sekundojn, do ĉi tie ĝi pliiĝas ĝis tuta minuto. Kaj iufoje tute mankas fortoj necesaj por fermi la
buŝon. En tia stato oni sidas ferminte la okulojn kaj malferminte la buŝon,
kiel kaptita leono.
Holivudo estas korekte planita,
perfekte asfaltita kaj bonege lumigita urbo, en kiu loĝas tricent mil
rezidantoj. Ĉiuj aŭ mem laboras en kinoindustrio aŭ priservas tiujn,
kiuj en ĝi laboras. La tuta urbo okupiĝas pri sola afero - produktas, aŭ,
La unua promenado laŭ
holivudaj stratoj estis turmenta por ni. Stranga afero! Plimulto de piedirantoj
ŝajnis al ni konataj. Ni neniel sukcesis forĵeti penson, ke ni jam ie
vidis tiujn homojn, konas ilin kaj ion scias pri ili. Sed kie ni ilin vidis kaj
kion ni scias pri ili – mortigu vi nin, neniel ni povis rememori.
-Rigardu, rigardu, - kriis ni unu
la alian, - nu, tiun, en serena ĉapelo kun moda mallarĝa rubando, ni
ja sendube vidis. Tiujn ĉi impertinentajn okulojn ja ne eblas forgesi! Kie
ni kun li renkontiĝis?
Sed post la viro kun la impertinentaj
okuloj iris ankoraŭ centoj homoj, - estis maljunuloj similaj al
komponistoj, sed false fajfantaj modan kanteton “Ĉik-ta-Ĉik” (Cheek
to Cheek) el filmo “Cilindro” (Top Hat), kaj maljunuloj, similaj al
bankistoj, sed vestitaj kiel etaj deponantoj, kaj junuloj en tute ordinaraj
ledaj jakoj, similaj al gangsteroj. Nur junulinoj havis entute unu vizaĝon,
kiu estis turmente, malplaĉe konata, samkiel estis konataj fizionomioj de
junuloj kun gangsteraj mienoj kaj respektindaj maljunuloj, similaj al iuj
bankistoj, komponistoj aŭ, sole Dio scias, al kiu. Fine tio ĉi iĝis
netolerebla. Kaj nur tiam ni komprenis, ke ĉiujn tiujn homojn ni vidis en
filmoj, ke tiuj ĉi personoj estas geaktoroj aŭ gestatistoj, ludintaj
la duajn aŭ la triajn rolojn. Ili estis ne tiom konataj, ke iliaj vizaĝoj
aŭ nomoj klare restis en memoro, sed samtempe io malklara pri ili konserviĝis.
Kie ni vidis tiun belulon kun
meksikiaj vangharoj? Ĉu
li ludis rolon en filmo “Amu nur min” (Be Mine Alone) aŭ en muzika
dramo “Renkontu min noktomeze” (Meet Me at
Apotekoj
en Holivudo estas luksaj. Ili estas ornamitaj
per nikelo kaj vitro. En ili priservas disciplinigita personaro en blankaj
jaketoj kun epoletoj, kiuj atingis tian laborperfektecon, ke eĉ memorigas
maŝinejojn de elektraj stacioj. Tiun imagon kontribuas siblado de kranoj,
mallaŭta bruado de etaj motoroj, kirlantaj “maltan lakton” (malted milk),
kaj metala kromgusto de sandviĉoj.
Super la urbo pendis la hela
kristnaska suno. Densaj nigraj ombroj falis sur asfaltitan grundon. Holivuda
klimato havas ion malplaĉan. La suno havas nenion sunan, ĝi similis
la varman lunon, kvankam ĝi tre varmigis. En aero ĉiam sentiĝis
ia malsaniga sekeco, kaj fetoro de eluzita benzino, saturinta la urbon, estis
neeltenebla.
Ni trairis sub strataj lanternoj,
al kiuj oni aligis artefaritajn kartonajn abiojn kun elektraj kandeloj. Tiu ĉi
dekoracio estis aranĝita okaze de alveno de Kristnasko, kiu en Usono estas
granda kaj serena festo de komerco, tute ne kunligita kun religio. Ĝi
estas grandioza disvendado de malnovaj varoj, kaj kvankam ni ne amas dion, sed
ni ne rajtas akuzi lian partoprenon en tiu ĉi malluma negoco.
Tamen antaŭ nia rakonto pri
dio, pri komerco kaj holivuda vivo, necesas rakonti pri usona kino. Ĝi
estas rimarkinda kaj interesa subjekto.
Ni, moskvaj spektantoj, estas iom
dorlotitaj per usona kinematografio. Tio, kion oni venigas Moskvon kaj
demonstras al kinoekspertoj nokte, estas preskaŭ ĉiam plej bona,
produktita en Holivudo.
Moskvo vidis filmojn de Ljuiso
Majlston (Lewis Milestone), King Vidor, Ruben Mamuljan (Reuben Mamoulian) kaj Johano
Ford (John Ford), kinematografia Moskvo vidis plej bonajn filmojn de plej bonaj
reĝisoroj. Moskvaj spektantoj admiris porkidojn, pingvenojn kaj musojn de
Disnej (Disney), admiris ĉefverkojn de Ĉaplin (Chaplin). Tiuj reĝisoroj, escepte de Ĉaplin,
kiu eldonas unu filmon dum kelkaj jaroj, produktas kvin, ok, dek filmojn ĉiujare.
Kaj, kiel jam estas konate, usonanoj “elpafas” okcent filmojn ĉiujare. Certe,
ni suspektis, ke tiuj sepcent naŭdek filmoj ne havas gravan signifon. Sed
ja ni vidis nur bonajn filmojn, kaj pri la malbonaj ni nur ion aŭdis. Tial
aperis malagrablaj impresoj pri usona kinematografio, kiam ni konatiĝis
kun ĝi en ĝia origina lando.
En Nov-Jorko ni preskaŭ ĉiuvespere
vizitis kinejon. Dum vojaĝo al Kalifornio, haltinte en etaj kaj grandaj
urboj, ni vizitis kinejojn jam ne preskaŭ, sed simple ĉiuvespere. Kutime
dum unu prezento oni montras du grandajn filmojn, unu kurtan komedion, unu
animacion kaj kelkajn kronikojn, kiujn produktis diversaj firmaoj. Entute ni
spektis pli ol cent grandajn filmojn.
Kinoraportistoj en Usono
prezentas plej freŝajn novaĵojn, animacioj de Disnej estas bonegaj,
inter ili estas efektive ĉefverkoj, tekniko de usona kino ne bezonas laŭdon
– ĉiuj konas, ke ĝi troviĝas en tre alta nivelo, - sed tiel
nomataj “ belartaj” filmoj simple timigas.
Ĉiuj tiuj filmoj estas sube
de nivelo de homa digno. Al ni ŝajnas, ke spektado de tiuj filmoj estas
humiliga okupo. Ili supozas birdan cerbon, malfacilan pensadon de homa
kornohava bruto, kamelan senkapricecon. Kamelo kapablas semajnon ne trinki
akvon, certa speco de usonaj spektantoj kapablas dudek jarojn laŭvice
spekti sensencajn filmojn. Ĉiuvespere ni eniris kinejon kun iu espero, sed
eliris sentinte sin tiel, kvazaŭ ni formanĝis tedan, plene konatan,
matenmanĝon #2. Cetere, al spektantoj, plej ordinaraj usonanoj – garaĝoservistoj,
vendistinoj, mastroj de vendejoj – tiuj filmoj plaĉas. Komence ni miris
pri tio ĉi, poste ni ĉagreniĝis, poste ni informiĝis, kial
tiuj filmoj sukcesas.
Tiujn ok aŭ dek bonajn
filmojn ni ne vidis dum trimonata vizitado de kinejoj. Ĉi-rilate koko, disŝovelinta
konatan sterkejon, estis pli feliĉa, ol ni. Bonajn filmojn demonstris al
ni en Holivudo reĝisoroj mem, elektinte kelkajn ekzemplerojn el cent
filmoj produktitaj dum lastaj jaroj.
Ekzistas kvar ĉefaj
filmonormoj: muzika komedio, historia dramo, gangstera filmo kaj filmo, kiun
partoprenas fame konata opera kantisto. Ĉiu el tiuj ĉi normoj havas
nur unu temon, kiun oni senfine kaj lacige ŝanĝas. Usonaj spektantoj
fakte spektas permanente la samon. Ili tiel alkutimiĝis al tio, ke se oni
prezentos al ili ion novan, ili, ŝajne, ekploros, kiel infano, de kiu oni
deprenis malnovan, tute eluzitan, rompiĝintan je du pecoj, sed amatan
ludilon.
Temo de muzika komedio estas tia,
ke malriĉa kaj bela junulino iĝas stelo de varieteo. Samtempe ŝi
enamiĝas al estro de varieteo (bela junulo). Tamen temo ne estas tute
simpla, ĉar la estro trafis en la ungegojn de alia dancistino, ankaŭ
bela kaj longgamba, sed kun abomena karaktero. Do aperas ia dramo, kolizio.
Ekzistas variantoj. Anstataŭ malriĉa junulino, iĝas stelo malriĉa
junulo, kvazaŭ malbela anasido. Kune kun siaj kamaradoj li establas ĵazbandon.
Iufoje okazas, ke steloj iĝas ambaŭ: junulino kaj junulo. Kompreneble,
ke ili amas unu la alian. Tamen amo okupas nur unu kvinonon de la filmo,
restajn kvar kvinonojn okupas la varieteo. Unu horon kaj duonon malaperas kaj
reaperas nudaj gamboj kaj sonas gaja motiveto de, nepra en tiuj okazaĵoj,
kanteto. Se filmado kostis multe da mono, do tiam oni demonstras plej belajn,
en la mondo, gambojn. Se filmo estas malmultekosta, tiam oni demonstras
ordinarajn gambojn, ne tro belajn kaj longajn. Tio ne koncernas la temon, ĉar
ĝi ne igas spektantojn pensadi. La temo devas konformiĝi al
frap-danco (tap-dance). Publiko ĝin ŝatas. Sekve tiuj filmoj sukcesas
biletkase.
En historiaj dramoj eventoj estas
tute diversaj, depende de tio, kiu estas precipa rolulo. Ekzistas du
kategorioj: antikva greka-romia kaj pli moderna – musketera. Se en filmo ĉefa
heroo estas Julio Cezar (Julius Caesar) aŭ, ni diru, Numo Pompilij (Numa
Pompilius), tiam aperas greka-romiaj fibroplastaj ekipaĵoj, kaj junuloj,
kiujn ni vidis sur holivudaj stratoj, furioze “hakas” unu la alian per postiĉaj
buĉhakiloj kaj glavoj. Se ĉefa heroino estas Ekaterino la Dua, aŭ
Mario-Antuaneto (Marie Antoinette), aŭ iu altkreska anglino kun reĝa
sango, tiam tio estas musketera kategorio, kun svingado de ĉapeloj, kiuj
balaas plankon per strutaj plumoj, pluroblaj dueloj sen gravaj kaŭzoj,
postkuroj kaj persekutoj sur dikpugaj ĉevaloj, kaj ankaŭ majesta,
platona kaj enua ligo de juna malriĉa nobelo kun imperiestrino aŭ reĝino,
akompanata per strikte tempomezuritaj kisoj (holivuda cenzuro permesas kisojn
daŭrantajn difinitan longecon). Temo de dramo estas tia, kion Dio
disponigis. Sed se Dio nenion disponigis, tiam oni ludas sen temo. Ĝi ne
gravas. Gravas dueloj, ekzekutoj, festenoj kaj bataloj.
En filmoj el bandita vivo herooj
de komenco ĝis fino pafas el aŭtomataj pistoloj, mitraloj kaj eĉ
el stablaj maŝinpafiloj. Ofte oni realigas persekutojn per aŭtoj, dum
kiuj maŝinoj nepre pugoglitas turniĝante, kio estas precipa detalaĵo
de filmo. Tiuj filmoj bezonas multenombran trupon. Dekoj de aktoroj eliĝas el listo de
roluloj jam en komenco de filmo, ĉar ilin “mortigas” la ceteraj roluloj.
Oni diras, ke tiuj filmoj tre
similas realan vivon, sed havas solan diferencon, ke efektivaj gangsteroj, kiuj
rabatakas bankojn kaj ŝtelas infanojn de milionuloj, ne povas eĉ revi
pri tiomaj enspezoj, kiujn donas filmoj el ilia vivo.
Fine, filmo kun partopreno de
opera kantisto. Nu, ĉi tie, vi mem komprenas, ke postuloj estas tute ne
striktaj. Ja neniu postulos, ke opera kantisto rolis samkiel pliaĝa Koklen
(Coquelin)! Ludi li ne scipovas kaj ne volas. Li volas kanti, kaj tiun leĝan
deziron necesas kontentigi, des pli, ke spektantoj ankaŭ volas, ke la
kantisto kantu kiel eble pli longe. Sekve, kaj ĉi tie temo ne havas
signifon. Kutime oni prezentas jenan historion. Malriĉa junulo (estus
dezirinde, certe, ke li estus bela, sed necesas konsideri eksteraĵon de la
kantisto, - ventraĉeto, saketoj sub la okuloj, mallongaj gamboj) studas
kantadon, sed ne sukcesas. Kial li fiaskis, ne eblas kompreni, ĉar komence
de sia studado li kantas same virtuoze, kiel zenite de sia gloro. Li trafas en
“Metropolitenan operon”(Metropolitan Opera), kaj sur lin subite falas kolosa,
nekredebla, eksterordinara, mirakla kaj supernatura sukceso, tia sukceso, kiun
ne havis eĉ Ŝaljapin (NB. Ŝaljapin, Teodoro, granda rusa basulo) dum liaj plej bonaj
jaroj. Varianto estas nur unu: sukcesas ne kantisto, sed kantistino, kaj tiam,
laŭ ŝekspiraj leĝoj pri dramo, rolon de mecenato ludas jam ne
virino, sed riĉa alloga viro. Ambaŭ variantojn publiko akceptas kun
sama ĝojo. Sed precipaj estas popularaj arioj, kiujn oni kantas en filmo. Oni
preferas enigi ariojn el operoj “Pajacio” (Pagliacci), “Bohemo” (La
Boheme), aŭ “Rigoletto”. Publiko ilin ŝatas.
En ĉiuj kvar filmonormoj
konserviĝas unueco de stilo.
Ne gravas, kiun ludas holivuda
aktorino – amatinon de kruckavaliro, fianĉinon de hugenoto aŭ
nuntempan fraŭlinon, - ŝi ĉiam estas kombita plej novmode. Horizontala hararanĝo
same aspektas sur antikva kapo kaj sur la hugenota. Ĉi tie Holivudo kompromison
rifuzas. Ĉiun cedon al historio – buĉhakilojn, arkebuzojn, oni
akceptas, sed hararanĝo devas esti nepre moderna.
Publiko tion ŝatas.
Mezaj jarcentoj estas multaj, kaj ili ne meritas ŝanĝon de hararanĝo.
Se ĝi ŝanĝiĝos en 1937, tiam oni kombos aktorinojn laŭmode
de tiu jaro.
Ĉiuj historiaj dramoj
efektivigas saman malvarman usonan amon sur diversaj
fonoj. Iufoje surfone de
milito pro Dia ĉerko, iufoje surfone de forbruligo de Romo, kiun faris
Nero, iufoje surfone de kartonaj skandinavaj kasteloj.
Krom ĉefaj filmonormoj
ekzistas la kelkaj duagradaj, ekzemple, filmoj kun partopreno de mirinda infano
(wunderkind). Ĉi tie afero dependas de hazardo. Necesas serĉi
talentan infanon. Nun tian infanon oni trafis – ŝi estas eta knabino Ŝirlio
Templ (Shirley Temple). Infana temo estas nura – infano kontribuas feliĉon
de adoltuloj. La etulinon oni filmas samtempe en kelkaj filmoj, por feliĉigi
ŝiajn gepatrojn, kiuj profitas per ilia filino, samkiel per subite
ekfunkciinta nafta fontano.
Krom tio, renkontiĝas filmoj
pri vivo de laboristoj. Tiuj estas tute malnobla faŝista fuŝaĵo.
En eta suda urbo, kie idilie susuras arboj kaj pace lumas lanternoj, ni spektis
filmon nomatan “Rif-Raf”(Riffraff). En ĝi oni prezentis laboriston
luktintan kontraŭ mastro kaj mastra sindikato. La kuraĝan laboriston
oni maldungis kaj li iĝis vagabondo. Li falis tre suben. Poste li revenis
al la mastro, kiel la facilmensa kaj erarinta filo. Li pentis kaj lin oni
redungis kun malfermitaj brakoj.
Kultura usonano ne agnoskas la
landan kinematografion kiel belarto. Eĉ pli: li diros al vi, ke usona
kinematografio estas morala epidemio, ne malpli malutila kaj danĝera, ol
skarlatino aŭ pesto. Ĉiuj bonegaj atingoj de usona kulturo –
lernejoj, universitatoj, literaturo, teatro, - ĉio estas konsternita kaj
surdigita per kinematografio. Ĉarma kaj saĝa knabo, bonege lerninta
en lernejo kaj studinta en universitato, post kelkaj jaroj diligenta vizitado
de kinejo similas idioton.
Tion ni suspektis ankoraŭ
proksimiĝinte al Holivudo.
Kiam ni estis revenantaj, post la
unua promenado, al nia hotelo “Holivudo” situanta sur bulvardo Holivudo, troviĝanta
en la urbo Holivudo, ni haltis ĉe vitrino de zoologia vendejo. Tie sur
papera sternaĵo petolis malbelaj kaj bonaj hundidoj. Ili ĵetis sin
sur vitron, bojis kaj, ĝenerale, ĝojis. En alia vitrino troviĝis
en kaĝo eta simio kune kun ankoraŭ pli malgranda simiido sur brakoj. Se
la patrino estis amplekse iom pli granda ol katino, do korpeto de ŝia ido
estis tute mikroskopa, rozkolora, nuda kaj kompatinda. La patrino tenere lekis ĝin,
nutris, karesis ĝian kapeton, kaj fiksrigardis ĝin. Ŝi neniel
reagis spektantojn. Tio estis efektiva patrineco.
Tamen ni neniam vidis pli akran
karikaturon pri patrina amo. Ĉio ĉi tre similis tion, kion faras
homoj, kaj samtempe iel malagrable, tial malgranda homamaso grupiĝinta ĉe
vitrino, diris neniun vorton. Sur ĉiuj vizaĝoj estis strangaj,
konfuzitaj ridetoj.
Ni malfacile foriris de la vitrino.
Poste ni konfesis unu la alian,
ke rigardante la simion kune kun bebo, ni ekpensis pri usona kinematografio.
Ĝi same similas la efektivan belarton, kiel simia amo al idoj similas la homan. Ĝi tre similas kaj samtempe estas netolereble malagrabla.