La trideknaŭa ĉapitro
LANDO DE
DIO
Emio Makferson
superplenigis paciencan kapablon de sinjoro
-Ne, serioze, sinjoroj, - parolis
li paŝante laŭ nia ĉambro, - mi kaj Bekio decidis veturi. Ne,
ne, ĝentlemanoj, mi bonege vin komprenas. Vi estas verkistoj, vi deziras
profunde konatiĝi kun usona kinematografio. Jes, jes, por vi tio estas
absolute necese. Sed ni havas ĉi tie neniun aferon. Permesu al ni viziti
Meksikion.
Samtempe s-ro Adams dissternis sur
la lito grandan, jam difektitan sur fleksiĝoj, mapon kaj premis ĝin
per sia ventro.
-Ni veturos al Meksikio kaj
ripozos ĉe bordo de la maro. Mi kaj Bekio jam vizitis “Komercan Ĉambron” (Chamber of Commerce)
kaj informiĝis tie. Krom
tio, ni nun foriros al “A.A.A..”(NB.supozeble, American Automobile Association,
Usona Aŭtomobila Asocio) kaj tie ni ankaŭ informiĝos. Ĉu
vere, Bekio? Tuj apud la limo estas unu pitoreska loko – meksikia vilaĝo
Ensinado. Mirinda plaĝo, bona ŝoseo. Poste ni renkontiĝos en
San-Diego. De tiu urbo komenciĝos nia reveno al Nov-Jorko. Kion vi opinias
pri tio ĉi, sinjoroj?
Malgraŭ tio, ke vojaĝo
alportis al scivolemaj geedzoj Adams grandan plezuron, ili ektimiĝis, ke
ni ne revenos Nov-Jorkon ĝis la fiksa dato. Intercetere, sen ilia bebo,
ili tre sopiris kaj, renkontinte iun infanon, premis ĝin en siaj brakoj
kaj multe kisis. Restado en Holivudo super planita limtempo ilin timigis.
Se ni ekaŭtos la dudeksesan
de decembro, tiam ni ĝustatempe revenos hejmen, - parolis s-ro Adams
desegnante per ruĝa krajono nian returnvojon sur la mapo. – Laŭ
meksikia limo ni aŭtos al El-Paso, poste trans San-Antonio ni trafos
Nov-Orleanon, kaj plue, traveturinte preskaŭ ĉiujn nigrajn ŝtatojn
(the Black Belt states), ni atingos Vaŝingtonon.
Kvankam ni bedaŭris pro
forveturo de niaj kunvojaĝantoj, sed tio estis necesa, ĉar ni devis
resti en Holivudo ankoraŭ kelkajn tagojn. Turmenti sinjoron Adams kaj
venigi lin kune kun ni en diversajn studiojn, estis ne tro humane. Ni
interkonsentis renkontiĝi la dudekkvinan de decembro en San-Diego, urbo
situanta ĉe pacifika bordo, tuj apud la meksikia limo. Se tiam ni ne
alvenos, tiam geedzoj ekaŭtos sen ni, kaj ni devos atingi ilin trajne.
Ni tiel alkutimiĝis al
geedzoj Adams, ke, kiam ni ĉiuj estis starantaj ĉe nia lavita, brila
pro freŝeco, limuzino, ni neniel sukcesis adiaŭi. La lastan minuton
ili denove foriris en “Komercan Ĉambron” por pli informiĝi kaj ne
eliris tro longe el ĝi. Ni iom da tempo ilin atendis, sed poste ankaŭ
foriris laŭ siaj okupoj.
Ni konatiĝis en Holivudo kun
multaj personoj, ekkonis multon interesan. Tamen unu peko troviĝas je nia konscienco.
En Holivudo ni ne renkontis Ĉarlion Ĉaplin (Charly Chaplin), kvankam tio eblis kaj
ni tion tre deziris.
Tiu ĉi ĉagreno okazis
pro tio, ke rendevuon kun Ĉaplin promesis organizi persono, kiu tute ne
povis tion realigi, se li tion provis atingi eĉ tutan jaron. Bedaŭrinde,
ni perdis multajn tagojn, ĝis tiam, kiam ni komprenis tion. Kiam ni provis
efektivigi nian renkontiĝon alie, Ĉaplin, finis muzikon por filmo “Moderna Tempo” (Modern Times) kaj forveturis ripozi. Poste venis serena festo de
komerco: “Gaja Kristnasko” (Merry Christmas). Poste ni devis forveturi. Tial
nia renkontiĝo kun Ĉaplin ne okazis.
Konversacioj kun Majlston,
Mamuljan kaj aliaj grandaj reĝisoroj konvinkis nin, ke tiuj spertaj
majstroj turmentiĝas pro bagatelaj filmoj, kiujn ili devas filmi. Samkiel
ceteraj elstaraj artistoj ili deziras filmi ion signifoplenan. Sed holivuda
sistemo ne permesas al ili tion fari.
Ni vidis kelkajn rusojn,
kiuj estis en Holivudo. Ili
multe laboras, iufoje prosperas, iufoje ne, sed ĉiuj sentas sin kulpaj pro
tio, ke nun troviĝas ĉi tie, sed ne en Moskvo. Ili ne parolas pri
tio, sed tio estas videbla.
Kiam Moskva Arta teatro vizitis
Usonon, unu tute juna aktoro restis filmiĝi en Holivudo. Restis por tri
monatoj, sed troviĝas jam pli ol dek jarojn. Li apartenas al tiuj, kiuj
prosperas. Liaj aferoj pliboniĝas.
Kiel tio esprimiĝas? Li
lukras kvincent dolarojn semajne. Li kontraktis kun firmao por sep jaroj. Sed
vi ne pensu, ke sepjara kontrakto estas granda feliĉo. Ĝia esenco
estas tio, ke aktoro, subskribinta ĝin, devas servi nur en tiu studio, kun
kiu li kontraktis. Tamen studio mem rajtas ĉiun duonjaron ŝanĝi
kontrakton kaj maldungi la aktoron. Fakte kontrakto estas sepjara por la
firmao, sed nur duonjara por la aktoro.
Necesas multe labori. Frumatene
li elveturas filmiĝi kaj revenas hejmen malfrue vespere. Post fino de unu
filmo li rajtas ripozi unu semajnon kaj poste komencas filmiĝi en la alia.
Halto ne ekzistas. Hastu li ŝanĝi ŝminkon. Ĉar li estas
alilandulo, do li ludas rolojn de alilanduloj - meksikianoj, hispanoj, italoj. Li
haste interŝanĝas la vangharojn hispanajn je la italaj. Li havas
koleran vizaĝon, tial li prefere ludas kanajlojn, banditojn kaj plej primitivajn
krudulojn.
-Ja tio estas fakto! - kriis li
al ni. – De unu filmo ĝis la alia estas tiom kurta intervalo, ke mi ne
sukcesas parkerigi mian rolon. Vorton de honesto.
Li montris al ni sian vilaon
(bonan usonan domon kun elektriloj, gasa hejtilo ene de la planko kaj arĝentkolora
kristnaska arbo), limuzinon (bonan vojaĝ-aŭtomobilon kun
cigarflamigilo kaj radio) kaj edzinon (bonan rusan virinon kun grizaj okuloj). Poste
li komencis demandi tion, pri kio evidente li pleje interesiĝis.
-Nu, kio nova estas en Sovetunio?
Ricevinte plej detalan respondon pri
situo en USSR, li kun plia intereso, demandis:
-Nu, kaj kio nova estas en
Moskvo?
Ricevinte ne malpli detalan
respondon pri Moskvo, la aktoro ekkriis:
-Nu, kaj kio nun okazas en Moskva
Arta teatro?
Ni rakontis.
-Ĉu efektive Miĉjo Janŝin
(NB. Janŝin, Miĥaelo,
honora artisto de USSR) estas merita artisto de la respubliko? – gaje ĝemis
li. – Ja Miĉjo estas nura knabo! Ni kune ludis mutajn rolojn. Kaj Ĥmeljov
(NB.Ĥmeljov,
Nikolao, honora artisto de USSR)? Ĉu efektive li ludas rolon de caro
Teodoro? Tio estas mirinde! Ĥmeljov, ja kune kun mi… Ni ja estis fakte
infanoj en la dudekdua jaro. Nu, pri Iljinskij (NB. Iljinskij, Igor, honora
artisto de USSR) mi ĉion scias. Li iĝis fame konata, kaj ni kune
studis en la studio. Tio estas fakto, ke ni studis! Kune kun Igor!
Li neniel sukcesis alkutimiĝi
al penso, ke Janŝin, Ĥmeljov jam maturiĝis kaj transformiĝis
je grandaj aktoroj. Li ne sukcesis alkutimiĝi, ĉar mezuris laŭ
holivudaj normoj. Ja li mem dum dek tri jaroj, verdire, neniel ŝanĝiĝis.
Nu, lia salajro pliiĝis, li aĉetis aŭton, sed li ne iĝis
fame konata aktoro. Nur
antaŭnelonge, antaŭ unu monato, oni komencis enigi lian nomon en
liston de roluloj. Ĝis tiam eĉ tio ne ekzistis. Simple estis sennoma
kinematografia genio kun meksikiaj vangharoj kaj brilaj okuloj. Sed li efektive
estas tre talenta aktoro.
Malfrue nokte, akompaninte
nin laŭ senbruaj holivudaj stratoj, li subite furioziĝis kaj komencis
ĉion malbeni.
-Holivudo estas vilaĝo!
– kriis li ardvoĉe. –Tio estas fakto! Sovaĝa vilaĝo! Ĉi tie mankas freŝa
aero!
Kaj ankoraŭ longe oni povas
aŭdi en tuta Kalifornio lian basan rusan voĉon: Vilaĝo! Mi
kredigas vin, vilaĝo! Tio estas fakto!
Lia ĝemkrio estis lasta,
kion ni aŭdis en Holivudo. Matene ni elveturis trajne en San-Diegon laŭ
santafea fervojo.
Komence ni atingis Losanĝelon, kiu distancas de Holivudo…ĝenerale,
neniel distancas, ĉar ambaŭ urboj kuniĝas, Holivudo nerimarkeble
pasas en Beverlion-Hil (Beverly Hills), Beverlio-Hil pasas en Santa-Monikon,
Santa-Moniko pasas en ion alian.
Losanĝelo signifas Anĝeloj.
Jes, ĝi estas urbo de anĝeloj, kiuj malpuriĝis en nafto. Ĉi
tie, samkiel en urbo Oklakomo, oni trovis nafton en la urbo mem, kaj do tutajn
stratojn okupas metalaj arganoj, kiuj suĉas, pumpas, faras monon.
Losanĝelo estas peza urbo,
kun grandaj konstruaĵoj, malpuraj kaj movoplenaj stratoj, feraj incendiaj ŝtuparoj
elstarantaj sur fasadoj de domoj. Ĝi estas kalifornia Ĉikago, kun
samaj brikoj, plej realaj mizero kaj riĉeco.
Kiam ni jam estis pretaj forveturi,
ni ekvidis homamason starantan antaŭ la enirejo de restoracio. Sur elpendaĵon
de restoracio oni aligis afiŝon sciigantan, ke tie Sav-Armeo disdonas
senpagan kristnaskan tagmanĝon por senlaboruloj. Pordoj de la restoracio
estis ankoraŭ fermitaj, ĉar ĝis tagmanĝa tempo estis tro
frue. Staranta homvico konsistis el ĉiuj tipoj de usonaj senlaboruloj –
vagabondo, kun delonge nerazitaj vangoj kaj mentono, kvieta oficisto, kiu
ankoraŭ ne mallernis ligi kravaton kaj esperas iam reeniri respektindan
socion. Ankaŭ tie staris junuloj, kiuj maturiĝis tiam, kiam malaperis
laboro, do ili neniam laboris kaj ne scipovas labori, ili nenie povas ellerni
labori. Ilin, fortoplenajn, kapablajn junulojn, neniu bezonas. Tie staris
olduloj laborintaj tutan vivon, sed kiuj neniam plu laboros, patroj de
familioj, honestaj laboristoj riĉigintaj dum iliaj vivoj multajn mastrojn,
kiujn ankaŭ neniu bezonas.
Eptono Sinkler (NB.Sinclair, Upton, usona verkisto), kun kiu ni
renkontiĝis antaŭ iom da tagoj en Pasadeno, malgranda kaj bela
kalifornia urbo, diris al ni:
-Kapitalismo kiel reĝimo
donanta al homoj profiton kaj salajron, kiel sistemo, kiu ebligas bonstaton,
delonge finiĝis. Sed, bedaŭrinde, homoj tion ankoraŭ ne
komprenis. Ili opinias, ke tio estas intertempa sama malfacilaĵo, kiuj
okazis antaŭe. Ili ne komprenas tion, ke jam neniam kapitalismo ne
proponos laboron por dek tri milionoj da usonaj senlaboruloj. Ja krizo, de la
trideka jaro, kiam ĝi komenciĝis, videble velkis, aferoj iras
konsiderinde pli bone, sed senlaboreco ne malpliiĝas. Homojn anstataŭigis
novaj maŝinoj kaj raciigo de produktado. Plej riĉa lando en la mondo,
“lando de Dio” (God`s country), tiel nomas ĝin usonanoj, granda lando ne
kapablas proponi al siaj civitanoj nek laboron, nek panon, nek loĝejon.
Kaj tiu ĉi granda, pasia
viro, tutan vivon baraktinta en serĉado de vero, estinta liberalulo, socialisto,
kaj la fondinto de propra socia teorio, sub kies flago li kandidatiĝis por
guberniestro de Kalifornio de la demokrata partio kaj eĉ kolektis naŭcent
mil voĉdonojn, - lace klinis la kapon. Ni sidis en lia vilao, iom obskura,
malmoderna, polvoplena kaj ia senviva. La vilao ankaŭ estis laca kaj
malnova. Lia provo aranĝi en Kalifornio apartiĝintan ŝtaton, en
kiu ne ekzistos senlaboreco, fiaskis. Oni ne elektis Sinkler-on guberniestro de
la ŝtato. Kaj nenio okazus, ke eĉ li iĝus guberniestro.
-Tio ĉi finiĝis, -
diris dum adiaŭo Sinkler. - Mi revenas al mia literatura laboro.
Li havis belan arĝentkoloran
kapon. Li estis en griza flanela kostumo kaj someraj ŝuoj faritaj el
binditaj mallarĝaj rimenetoj. Enmane li prenis branĉetan, kurbigitan bastonon. Tia li restis en nia
memoro – maljuna viro staranta ĉe la pordo de sia modesta malnova domo,
lumigita per la kalifornia sunsubiro, ridetanta kaj laca.
La stratoj de festa Losanĝelo
estis neordinare senbruaj.
La stacidomo estis preskaŭ
senhoma. En la kiosko oni vendis gazetojn, kolorajn bildkartojn, kvincendajn paketojn
kun kandoj. Tiuj rondaj
kandoj kun trueto enmeze similas kalan plastron. Ties gusto jesigas vidan
impreson.
Iu fervojisto ronkis malantaŭ
bariero metinte sian kaskedon kun lakita viziero sur nazon. Ni eniris pulmanon
kaj sidiĝis sur la rotaciantaj veluraj brakseĝoj kun puntaj tuketoj
sur dorsapogiloj. Kondukisto-negro senbrue enportis niajn valizojn, senbrue
metis ilin sur la pakaĵan rakon kaj silente foriris.
Tuj post la urbo aperis boskoj de
oranĝarboj. Ties
helaj fruktoj vidiĝis inter densa verdaĵo. Dek mil arboj situis en
regula ordo. Grundo inter arboj estis ideale purigita, kaj sub ĉiu arbo
staris kerosena hejtilo. Dek mil arboj - dek mil hejtiloj. Noktoj estis sufiĉe
malvarmaj, kaj oranĝoj bezonis varmigitan aeron. Ja estis vintro. Hejtiloj
eĉ pli impresis, ol oranĝaj plantejoj mem. Denove ni ekvidis senriproĉan
kaj grandiozan usonan organizaĵon.
Subite oranĝajn boskojn
anstataŭigis la naftaj. Ili estis eĉ ne boskoj, sed densaj ĝangaloj
de naftaj arganoj. Iuj situis sur la oceana plaĝo, la aliaj situis en la
oceano mem.
Poste ĉio intermiksiĝis.
Oranĝaj kaj naftaj plantejoj alternis unu la alian, kaj tra fenestro
penetris samtempe aromo de oranĝoj kaj peza odoro de kruda nafto.
Finfine malaperis rezultoj de
hommanoj kaj antaŭ ni malkovriĝis la oceano vasta, fiera kaj paca. Estis
tempo de malalta tajdo, kaj la oceano malproksimen retiriĝis de la bordo. Humida
mara fundo reflektis la subirantan sunon. Ambaŭ sunoj (reala kaj
reflektita) fortstreĉe kuregis post la trajno. La suno rapide subiris post la horizonto, pliruĝiĝis,
platiĝis, taŭziĝis, perdis formon. Kaj la oceano, situanta apud fervojo, senhaste
alrulis facilajn verd-bluajn ondojn, kaj ne bezonis ies atenton al si.
Pasaĝeroj murmuretis per
gazetaj folioj, dormis en brakseĝoj, venis en fumejon, kie oni povas ankaŭ
drinki pokaleton da iu “Bakardio”
(Bacardi) aŭ “Manhatano” (Manhattan),
konversacii kun najbaro, ekkrii sian ĉiaman “ŝurli” (shurely) aŭ
simple dormeti sur veluraj divanoj.
Jam venis vespero, kiam ni
atingis San-Diegon. En stacidomo nin renkontis per gajaj krioj geedzoj Adams,
kiujn superplenigis meksikiaj impresoj, kaj ili tre volis kiel eble plej baldaŭ
konatigi nin.
-Sinjoroj! - ekkriis s-ro
Adams-oj veturigis nin en
“Kalifornian Aŭtan Korton” (motelon kaj kampadejon), en kiu ili loĝis
ekde hieraŭ. Ili jam amikiĝis kun ĝia posedanto, ekkonis ĉiujn
sandiegajn novaĵojn: kiel abunda estos ĉi-jara rikoltaĵo de oranĝoj,
kiel statas naftaj aferoj, ĉu pliiĝis alveno de turistoj en
Kalifornion kaj multajn ceterajn utilajn informojn, kiujn bezonas ĉiu
pensema vojaĝanto.
La posedanto de la motelo
renkontis nin, kiel siajn favoratajn parencojn. Necesas opinii, ke la geedzoj
prezentis nin al li en plej favora lumo. Post ĝojaj kaj longaj elverŝoj
ni restigis siajn pakaĵojn en la ĉambro, kiun oni al ni disponigis,
kaj foriris tagmanĝi.
San-Diego kaj situanta proksime
urbo San-Pedro estas la bazoj de la pacifika militfloto de Unuiĝintaj Ŝtatoj.
Laŭ stratoj pasumis matrosoj. Solenaj, altsveltaj kaj silentemaj, ili
akompanis sub brakoj siajn fraŭlinojn. Gajaj junulinoj alpremiĝis al la
kavaliroj babilante kaj ridegante.
Ni kelkfoje cirkulis enaŭte
la selektitan restoracion kaj nenie sukcesis parki. Ĉiuj lokoj estis
okupitaj, ĉie staris aŭtoj. Dum serĉado de parkejo, ni plu kaj
plu forveturis de la restoracio transnomadante de unu strato al la alia. Sed la
urbon tiel superplenigis aŭtoj, ke nenie estis loko por nia muskolora
limuzineto. Diablo ĉiujn prenu!
Finfine ni alveturis en plej malproksiman
ekstremejon de Junajted Stejts (United States-Unuiĝintaj Ŝtatoj),
kiun eĉ ne penetris urba bruo. En obskuro aŭdiĝis sole rumoro de
la oceano. Tie ni parkis kaj foriris al la restoracio. Ĝis ĝi ni iris
duonhoron. Jen kiuj kuriozaĵoj fojfoje okazas en la lando, en kiu estas
dudekkvin milionoj da aŭtoj!
En la restoracio, tenante forke
grandan pecon da pala kristnaska meleagro, sinjoro Adams solene ekkriis:
-Nun, ĝentlemanoj, ni atingis plej ekstreman lokon de Unuiĝintaj Ŝtatoj. Plue moviĝi nenien. De nun, kion ni ne farus, kien ni ne veturus, ni direktas nin hejmen, al Nov-Jorko! Manĝu ni, ĝentlemanoj, tiun ĉi meleagron por nia sano! Ni traveturis jam ses mil mejlojn! Hura!