La dudektria ĉapitro
RENKONTO KUN INDIANOJ
Sinjoro Biner konsilis al ni
veturi al urbo Taoso, de kiu du mejlojn for, situas granda vilaĝo de indiana tribo
“pueblo”.
Ni forlasis Santa-Feon kaj la
hotelon “Montezumo” kun ĝia siblanta centra hejtado, kiu matene varmigis
nian ĉambron eĉ ĝis tridek gradoj С super nulo. Ni avide enspiris freŝan
aeron, veturante laŭ monta vojo.
Ni aŭtis laŭlonge de verda malvasta riverkomenco de Rio-Grande, kaj post kelkaj dekoj da mejloj ni trafis indianan vilaĝon San-Ildefonso. Post tiu ĉi pompa hispana nomo sekvis neniu katolika katedralo, respektindaj prelatoj, kaj ĝenerale originaj hispanoj kun pura kastilia sango.. Malgrandan placon ĉirkaŭigis domaĉoj, faritaj el argilo. Apud ĉiu troviĝis eta kupola forno. Meze de la placo staris korpulenta virino. Du longaj harplektaĵoj, kuŝantaj sur ŝia dika mamo, estis ornamitaj per ruĝaj kaj verdaj fadenoj. En ŝiaj oreloj vidiĝis truetoj por orelringoj.
Ni demandis la virinon pri indiano Agapito Pina, kiun al ni rekomendis s-ro Biner, kaj okazis, ke antaŭ ni li mem staris, kvankam li aspektis kiel virino.
Li reale estis gajulo kaj
blaganto. Li venigis nin en sian kabanon, ĉirkaŭŝmiritan per
blanka argilo kaj similan al iu ukrainia dometo.
Estis malserena vintra tago.
Subite ekneĝis, kaj baldaŭ ĉio blankiĝis: rimarkindaj
kupolaj fornoj, kelkaj senfoliaj arboj, similaj al malmoliĝintaj fumoj,
kaj tuta vilaĝa placo. En forno de Agapito Pina brulis unu ŝtipo,
staranta vertikale.
Olda, maldika indianino kaŭris
apud la forno. Ŝi estas patrino de Agapito Pina. Ŝi estas
okdektrijara, tamen ŝiaj haroj estas nur duone grizaj. Agapito estas
sesdekjara kaj havas neniun grizan haron. La oldulino prenis cigaredon, kiun ni
proponis, kaj plezure ekfumis.
Agapito ankaŭ prenis
cigaredon, ne ekfumis, sed kaŝis ĝin, verŝajne, por sia patrino.
Neatendite Agapito ekkantis
indian kanzonon, ritme akompanante per piedfrapoj. Interno de la kabano estis
malampleksa kaj do Agapito dancis tre proksime de ni. Fininte unu kanzonon, li
rigardis niajn okulojn, kaj daŭrigis kanti kaj danci plu. Sur argila breto
kuŝis fotoj de dancantaj indianoj. Ni supozis, ke baldaŭ la indiano
petos monon.
Tamen, kiam Agapito finis kanti
kaj danci, li ne komencis peti monon kaj ne proponis al ni fotojn. Li simple
penis plezurigi siajn gastojn. Ni kontentige konvinkiĝis, ke ni troviĝas
ne en Napolo, sed en indiana rezervejo, kaj niaj ruĝhaŭtaj fratoj
rilatas al turistoj sen iu profito, kiun atendas ricevi blankuloj.
Sur puraj muroj de la ĉambreto
pendis diverskoloraj maizaj faskoj. En angulo kuŝis bele ornamitaj festaj
pantofloj de nia gastiganto.
Vilaĝanoj kulturas
parcelojn. Ĉiu posedas unu akreon. Riĉuloj forestas kaj malriĉuloj
forestas. Pli ĝuste, ĉiuj estas malriĉuloj. Pri ekzisto de oceanoj
kaj Eŭropo Agapito ne scias. Tamen, lia konato informis lin antaŭnelonge,
ke en Usono estas urbo Nov-Jorko.
Agapito eliris la placon por adiaŭiĝi
kun ni, kaj grandaj neĝeroj falis sur liajn nigrajn, rektajn harojn.
Vojo situis inter ruĝaj
pumikaj montoj kun plataj, kvazaŭ detranĉitaj, pintoj. Ties koloro tre similis koloron
de haŭto de Agapito Pina: kviet-ruĝa, antikva, iom malhela. Ruĝeco
de indiana haŭto estas tute unika. Ĝin ankaŭ havas montoj kaj aŭtuna
naturo.
Vetero estis humida, plorema,
samtempe aŭtuna kaj vintra. Komence neĝis, poste pluvis, vespere
altiriĝis nebulo. Lanternoj de la limuzino lumigis ne sufiĉe, aŭtoj
survoje preskaŭ forestis. Ni fakte estis solaj interne de sovaĝa
india naturo. Profunde sube, seninterrompe kaj ne tro laŭte bruis rivero
Rio-Grande.
Atinginte Taoson ni haltis ĉe
grizblua kampadejo de kapitano O`Hej (O`Hay).La altkreska kapitano kunprenis ŝlosilojn
kaj venigis nin elekti kabanojn.
Li servis en la usona armeo kiel
kapitano kaj eksiĝis. Ĉi tie, en Taoso, ĉio plaĉas al li. Li
mem kaj lia edzino prosperas, ĉar ilia kampadejo estas plenigita dum ok
monatoj jare. Ĉiutage alvenas novaj personoj el diversaj lokoj de la lando,
kaj do vespere li ŝatas babili kun iu nova turisto.
-Pli bone esti mastro de la
kampadejo, ol armea kapitano, - diris sinjoro O`Hej, malŝlosante la pordon,
- kaj vivo ĉe granda vojo estas pli interesa, ol en granda urbo.
La elektita kabano aspektis bele.
Sur muroj de puraj ĉambretoj estis pentritaj ruĝbluaj, indiaj ornamaĵoj,
staris malaltaj, molaj litetoj, ĉe metala hejtilo kuŝis alportita
splitaro kaj ujo kun karbo. El la ujo elstaris kamena tenajlo, por ke loĝanto
ne prenu karbon permane kaj do ne malpuriĝu. En eta kuirejo troviĝis
gasa forno kun du disketoj.
Apude de ĉiu kabano troviĝis
garaĝeto por unu limuzino. Samkiel en ceteraj lokoj de Usono, garaĝeto
ne havis seruron. Ĝi entute ne havis eĉ pordojn. Spertaj ŝtelistoj
ne preferas ŝteli aŭtojn el tiuj garaĝoj, ŝanĝi
numerojn kaj kaŝi sin de polico. Tio aferaĉo ne estas simpla kaj
profitdona. Jen se en aŭto troviĝus mono…
Sinjoro Adams kelkfoje parolis
pri la temo.
-En malgrandaj usonaj urboj, - diris
li, - homoj lasas loĝejojn, ne ŝlosinte pordojn. Ĝentlemanoj, vi
povas mise imagi, ke vi trafis la landon de tute honesta loĝantaro. Tamen ĉi
tie ankaŭ ekzistas samaj ŝtelistoj, kiel ekzemple la francaj, la
grekaj aŭ la italaj. Sed usonaj ŝtelistoj preferas ŝteli kvazaŭ
ekde pli alta nivelo. Ni estas pli riĉaj, ol eŭropanoj, do ĉi
tie preskaŭ neniu ŝtelas jakon, ŝuojn aŭ panon. Memkompreneble,
mi ne konsideras malsatulojn, kiuj povas ŝteli ĉion. Tio iufoje
okazas. Mi parolas pri spertaj ŝtelistoj. Ili ne bezonas eluzitan jakon aŭ
aŭton. Tamen bankbileton de cent dolaroj vi ne metu iel ajn. Mi devas vin
atentigi pri tio. Ĝi estos nepre ŝtelita. Ekde cent, ne, eĉ ekde
kvindek dolaroj, usonanoj same preferas ŝteli, kiel en la tuta mondo. Tamen
ilia plej alta nivelo estas tioma, kiun neriĉa Eŭropo eĉ ne sonĝis.
Ni reeniĝis la limuzinon kaj
veturis al indianoj. En veninta krepusko griza koloro de nia aŭto estis
preskaŭ sama, kiun havis pala, cindra pejzaĝo. Post du mejloj ni
proksimiĝis al eniro de vilaĝo de india tribo “pueblo”, kiu loĝas
en tiu ĉi loko, ankoraŭ ĝis tiam, kiam alvenis Amerikon
blankuloj. Ceteraj indiĝenoj estas forpelitaj de naskiĝlokoj al
rezervejoj. Aborigenoj “pueblo” restis en sia patrolando verŝajne pro tio,
ke tie estis nenio donanta profiton al blankuloj: nafto, oro, karbo kaj
oportunaj paŝtejoj.
Skribaĵo sur ligna tabulo
sciigis, ke por konatiĝo kun la vilaĝo necesas ricevi permeson de la triba
estro. Ni baldaŭ
trovis etan kabanon de la estro, kaj eniris ĝin, laŭte parolante
“Bonan vesperon”(Good evening) kaj salutante per ĉapeloj. Tamen ni estis
surprizitaj, ĉar apud fajrujo, en kiu brulis du ŝtipoj, kaŭris
olda indiano. Rebriloj de flamo glitis laŭ lia ruĝa vizaĝa haŭto.
Kun fermitaj okuloj, li similis akcipitron, dormetantan en zoologia ĝardeno,
kiu iufoje duonlevas siajn palpebrojn, por, kun malamo kaj enuo, ekrigardi
observantojn, ĉirkaŭigintajn ĝian kaĝon, aŭ ekŝiri
indikilon kun latina enskribaĵo, atestanta pri tio, ke ĝi fakte estas
akcipitro, dominanto de montaj supraĵoj.
Antaŭ ni estis persono, kiu
iam fumis pacpipon aŭ militis kontraŭ invadintoj, la sangavida kaj
nobla indiano. Verkistoj: kapitano Mejn Rid kaj Gustavo Emar (NB.Aimard,
Gustave, franco) reale priskribis siajn indiajn personaĵojn. Infanece ni
tiel ilin imagis.
Li ignoris niajn salutvortojn.
Lia vizaĝo neniel reagis nian alvenon. Al nia peto, pri konatiĝo kun
la vilaĝo, li rilatis indiferente kaj nur apenaŭ kapjesis, nenion
parolante. Al ni proksimiĝis juna indiano kaj diris, ke la vilaĝestro
estas tre olda kaj senforta, ke li baldaŭ mortos.
Elirinte el la kabano ni ekvidis
grupon da knaboj ĉe nia limuzino. Indiidoj estis nigraokuloj, kun rektaj
nigraj haroj, ties malgrandaj nazoj havis ĝibetojn kaj haŭta koloro
similis koloron de kupra kvinkopeka monero. Ili rigardis nin, kaj en iliaj
okuloj forestis timo. Al ni ŝajnis, ke ili kondutas, kiel junaj leonidoj. Unu
“leonido”, cetere, aliris al ni kaj fiere postulis kvin cendojn. Post kiam ni rifuzis
lian postulon, li ne ekpetaĉis, sed turnis sin kun malestimo.
Nin ĉirkaŭigis
rimarkindaj loĝejoj. En la vilaĝo loĝas ĉirkaŭ unu
milo da rezidantoj, kaj ĉiuj dislokiĝis en tri konstruaĵoj. Tiujn
grandajn, argilajn domojn konsistigas apartaj ĉambretoj, aligitaj unu al
la alia je kelkaj etaĝoj. La domegoj havas terasojn kun plataj tegmentoj.
Oni povas translokiĝi de unu etaĝo al la alia nur per ordinara
eskalo. Antaŭe, dum militbataloj, oni kaŝis eskalojn, kaj tio
transformigis domegojn en neakireblajn fortikaĵojn. Tiu ĉi kutimo
konserviĝis ĝis nun, kvankam cirkonstancoj jam tute ŝanĝiĝis.
Odoraĉis fumo kaj sterko.
Malhelpis iradon viglaj, ruĝkoloraj porkidoj, kurantaj sur la placo. Sur tegmento de konstruaĵo
staris kelkaj indianoj kaj rigardis nin. Pacemaj hundoj de indianoj lerte kuris
laŭ eskaloj. Rapide venis krepusko.
Al ni aliris grizhara indiano kun ordonema vizaĝo. Li estis vilaĝa policano. Samkiel ceteraj vilaĝanoj, sur li estis vestita varmiga blublanka kapoto. Liaj devoj estis tute pacaj kaj ne troŝarĝigaj, ĉefe li instigas infanaron matene viziti lernejon. Li proponis morgaŭ observi ĝin, ĉar hodiaŭ jam estas malfrue kaj do infanaro baldaŭ enlitiĝos. Ni konversaciis apud rivereto fluanta inter du domoj. Granda trabo kunligis ambaŭ bordojn kiel ponteto. Nenio memorigis pri nuneco, kaj nia limuzino, preskaŭ nevidebla en krepusko, ŝajnis kiel tuj veninta “Tempomaŝino” el fikcio de Herberto Ŭels (HB. Wells, Herbert, brita verkisto).
Ni revenis Taoson. Dum kvin minutoj ni traveturis kvazaŭ kelkajn jarcentojn, kiuj estis inter du malaj epokoj. En la urbo estis lumigitaj vendejoj, ĉe vojrandoj staris aŭtoj, en budo oni rostis maizon, originalan usonan “pop-korn”-on, en apoteko oni vendis oranĝan sukon, kaj ĉio okazis tute kutime, kvazaŭ neniam indianoj ekzistis ĉi tie.
Ni alveturis al kvadrata placo,
kie situis antikva konstruaĵo, en kiu funkciis restoracio “Don Fernando”. Por
la urbeto, situanta malproksime de fervojo, en kiu loĝas nur ĉirkaŭ
du mil loĝantoj, la restoracio estis tre bona. En ĝi kelnerinoj estis
silentemaj, junaj indianinoj, kiujn estris hometo kun malgaja vizaĝo de
ordinara hebreo el Vilno. Reale li estis hebreo Don Fernando, kiu enmigris
Usonon el Svislando. Tion li mem diris al ni. Tamen li ne diris, kial li tiel
hispane nomiĝas.
Li rakontis al ni, ke en Taoso
rezidas ĉirkaŭ ducent artistoj. Ili pentras, versas, komponas,
skulptas. Ĉi tien ilin allogas unika medio: sovaĝa naturo, kunligo de
tri kulturoj – india, meksikia kaj pionira usona, - kaj ankaŭ malkaraj
vivkondiĉoj.
Proksime de ni sidis eta
sinjorino en nigra robo, kiu ofte rigardis nian flankon. Ni rimarkis, ke ŝi
estas ekscitiĝinta.
Post manĝado ni venis
antikvan filion de la restoracio, kie troviĝis ŝamaj indiaj pupoj kaj
bunte kolorigitaj idoloj kun verdaj kaj ruĝaj nazoj. Alirinta Don Fernando
diris, ke kun ni volas interparoli s-ino Feŝina, rusino, jam longe loĝanta
en Taoso. Ni konsentis, kaj post unu minuto alpaŝis la sinjorino, kiun ni
rimarkis en la manĝejo.
-Pardonu min. – diris ŝi
ruse, - sed kiam mi ekaŭdis vian parolmanieron, mi ne sukcesis subpremi
mian demandon. Ĉu vi estas rusoj, jes?
Ni jesis tion.
-Ĉu vi delonge alvenis
Usonon? – daŭrigis demandi s-ino Feŝina.
-Du monatojn.
-De kie vi alveturis?
-El Moskvo.
-Ĉu rekte el Moskvo?
Tiu ĉi sciigo grave
surprizis ŝin.
-Tio ĉi estas neimageble! Mi
loĝas ĉi tie jam plurajn jarojn inter usonanoj, kaj neniam renkontis
rusojn.
Ni rimarkis, ke ŝi tre
deziras ankoraŭ multon demandi, kaj venigis ŝin al nia kampadejo. Post
kelkaj minutoj ŝi alveturis al ni en sia malnova aŭto, kiun direktis ŝi
mem. Ŝi troviĝis longe en nia ĉambro kaj neniam sukcesis
kontentiĝi pri parolado.
Ŝi kaj ŝia edzo, fame
konata rusa pentristo Feŝin, loĝis en Kazano, situanta ĉe bordoj
de granda rivero Volga. Ŝia edzo amikis kun usonanoj, laborintaj en
“ARA”(NB.American Relief Administration, Usona Helpa Administracio), kaj tiuj
en 1923 invitis lin viziti Usonon. Liaj pentraĵoj tre plaĉis al
usonanoj. La geedzoj decidis elmigri. Li prosperis kaj enspezis multe da mono. Tamen
ili ne sukcesis alkutimiĝi al vivo en granda urbo kaj alvenis ĉi
tien, en Taoson. Dum tri jaroj ili konstruis bonan domon, pro kiu ili elspezis
dudek mil dolarojn. Tamen, kiam la domo jam estis preta, ili eksedziĝis.
Okazis, ke ambaŭ vane travivis kune multajn jarojn, ke iliaj karakteroj
estas tute nekonvenaj. La edzo lasis Taoson kaj nun loĝas en Meksiko–Urbo
(Mexico City). Ŝia filino studas baleton en Holivudo (Hollywood). Ŝi
restis sola en Taoso kaj havas preskaŭ neniom da mono. Ŝi eĉ ne
kapablas hejti sian bonan domon vintre. Pro tio ŝi prenis dometon kontraŭ
tri dolaroj monate en vilaĝo Rio-Ĉikito (Rio Chiquito), kie loĝas
nur meksikianoj, neparolantaj angle, sed bonkoraj. Necesas iel perlabori. Ŝi
verkis scenaron por kino, sed dume nenion enspezis. Ŝi ne volas vendi sian
domon, ĉar post krizo ĝi kostas ne pli ol kvin mil dolarojn.
Nia gastino neniel povis kontentiĝi
pri parolado, ofte almetis manojn al sia nervoza vizaĝo kaj ripetis:
-Estas tre strange interparoli
ruse en Taoso kun novaj konatoj. Diru al mi, ĉu mi korekte prononcas ĉiujn
rusajn vortojn?
Ĝenerale, ŝi parolis
tute korekte, tamen iufoje haltis, rememorante necesan vorton.
-Aŭskultu, kial vi ĉi tie
loĝas? Petu permeson reveni Sovetunion.
-Mi volonte revenus. Tamen kien
mi veturos? Tie loĝas tute malsamaj homoj, kaj mi neniun konas. Jam estas
malfrue ŝanĝi mian vivon.
Ŝi forlasis nin en sia
malnova limuzino.
Stranga fato! Kie loĝas la
rusa virino? En Rio-Ĉikito,
ŝtato Nova Meksikio, en Junajted Stejts of Amerika (
Matene ni senprokraste forveturis
al vilaĝo Pueblo, al lernejo, al nia konata policano. Tie estis nebulo, en
kiu apenaŭ vidiĝis grizaj arboj, proksimaj kaj malproksimaj montoj. Melankoliaj
indianoj, en siaj kapotoj, samkiel antaŭe, staris sur tegmentoj kaj
similis malliberigitajn sklavinojn de iu haremo. Hundoj diskuradis, indiferente nin rigardante,
La lernejo estis granda kaj bone
aranĝita, samkiel ceteraj lernejoj en Usono. Ni ekvidis belajn, ampleksajn klasĉambrojn,
pargetajn plankojn, brilajn fajencaĵojn, nikelitajn kranojn.
La policano ne sukcesis nin
akompani. Liaj devoj restigis lin en la lernejo. Unu indiido batis la alian plijunan
laŭ kapo. La policano malrapide riproĉis la kulpulon de interbatiĝo.
Ĉirkaŭe, silentemaj kaj signifoplenaj, kiel kacikoj dum granda konklavo,
staris lernantoj. Ili atente aŭskultis edifojn de la policano, sed kiam li
foriris, ili komencis salti kaj kuri, samkiel ĉiuj petoluloj en la mondo.
Lernejestro, kies fako estis
historio, lasis la kulturan Orienton de la lando kaj translokiĝis ĉi
tien, por pli bone ekkoni indianojn.
-Tre talenta infanaro, talenta
popolo, precipe ŝatanta arton, - diris la direktoro. – Talenta popolo kaj
samtempe enigmoplena. Mi jam plurajn jarojn loĝas inter ili, sed ĝis
nun mi ilin ne komprenas. Indianoj, laŭleĝe, estas devigitaj lernigi
siajn gefilojn. Se la leĝo ne ekzistus, tiam ili neniujn lernigus. Ja ĉiuj
instruistoj estas blankuloj kaj oni instruas anglalingve. Plimulto de infanoj
lernas tre bone. Tamen, kiam knaboj iĝas dek- aŭ dekunujaraj, ili
subite ĉesigas vizitojn al lernejo. Kaj ne vizitas ĝin dum tuta jaro.
Tiutempe oni instruas al ili ion indian (pri tio ni ĝuste ne sukcesis
konatiĝi). Kaj kiam tiu knabo denove alvenas lernejon, li jam estas
plensence indiano, kaj neniam apartenos al “blankaj” kulturo kaj vivmaniero. Aŭtoritatuloj
diris al ili: “Elektu! Se vi deziras vivi kiel blankuloj, foriru kaj neniam
revenu! Se vi deziras vivi kiel indianoj, tiam forgesu ĉion, kion oni al
vi instruis”. Preskaŭ ĉiam infanoj preferas resti en siaj familioj.
Iufoje ili petas legi malnovajn usonajn periodaĵojn. Indianoj ne uzas
elektron, ne havas aŭtojn. Ili vivas inter blankuloj kaj silente
malestimas tiujn. Ili ĝis nun ne konsideras blankulojn, kiel potenco de
ilia lando. Kaj tio ne estas mirinda, se vi rememoru, ke historio de india
popolo ne konas okazon, kiam unu tribo sklavigus la alian. Entute sklavigado ne
eblas, eblas sole elbuĉigado de ĉiuj tribanoj (tiuj okazoj ekzistis).
Dum ekskurso nin akompanis
dekkvinjara knabino. Subite ŝi diris:
-Ĉu vi scias, ke en Ĉikago
loĝas indianino? Ŝi estas mia fratino.
Tre rara evento. Ŝia fratino
edziniĝis al blankulo, al pentristo. Verŝajne, li estas unu el taosaj
fantaziuloj, veninta ĉi tien por enspiri odorojn de antikvaj civilizoj.
Centre de la vilaĝo staris
malnova hispana preĝejeto. Popolo “pueblo” estas katolikoj, sed tre
strangaj. Dum Kristnasko kaj Pasko ili elportas statuon de madono kaj dancas ĉirkaŭ
ĝi militdancon. Poste ili amasiĝas en iu kaverno kaj preĝas en ĝi,
sed estas dubinde, ke laŭ la katolika rito.
Rigardante silentemajn ruĝhaŭtulojn,
similajn al antikvaj romanoj, ni rememoris vortojn de la lerneja direktoro
”Jes, jes, ili estas katolikoj, ili parolas angle, ili vidis aŭtojn kaj
ceterajn modernaĵojn, tamen ili estas origine indianoj, antaŭ ĉio
ili estas realaj indianoj - kaj nenio plu”.
Timigitaj pro akcidento sur glaciiĝinta
ŝoseo, pri kiu ni jam antaŭe rakontis, ni aĉetis en Santa-Feo
mirindajn orkolorajn ĉenojn por la limuzino, kaj elveturis al Albukerko
(Albuquerque).